De ontmoeting van vraag en aanbod van lokaal voedsel

De huidige situatie

Lokale producten zijn nu vaak lastig te verkrijgen. Wanneer consumenten makkelijker toegang zouden hebben tot lokale biologische producten, zou dat de consumptie ervan aanmerkelijk vergroten. Uit een enquête die in 2015 in Heeg werd gehouden, bleek dat 50% van de inwoners wel eens producten van de boerderij kocht en 92% van de bezoekers streekproducten zouden kopen wanneer ze beschikbaar waren. Ook gemeentelijke instellingen, bedrijfskantines, de keukens van verzorgingshuizen zijn allen potentiële afnemers van lokale producten. Het is alleen de vraag hoe de producten in de gewenste kwaliteit en kwantiteit bij de organisaties terecht komen. Op dit moment zijn er een aantal lokale marktplaatsen ontstaan of in ontwikkeling (in de gemeente Súdwest Fryslân):

Lokale producten in de supermarkt (Puur Noord Nederland, Willem & Drees)
In een aantal reguliere supermarkten (Jumbo, Spar, Coop) zijn producten van duurzame lokale/noordelijke producenten te verkrijgen die via het distributiesysteem van Willem & Drees wordt aangeleverd (niet altijd bio). De grote supermarkten beginnen steeds meer actief te worden in het aanbieden van biologische producten, echter in lijn van de huidige machtsverhouding van grootschalig inkoper van bij voorkeur grootschalige biologische teelt. In de biologische winkels zijn veelal producten van Puur Noord Nederland te vinden. Dit betreft met name op duurzame wijze geteelde groenten en fruit die via de biologische groothandel Udea worden gedistribueerd (Puur Noord Nederland).

Lokale biologische winkels
Naast de reguliere supermarkten met een aantal (lokale) bioproducten zijn er ook supermarkten (Ecoplaza) en winkels die geheel bio zijn. Daarvan zijn er een klein aantal in de gemeente SWF.

Online webshop
De afgelopen jaren zijn een aantal webshop gestart met (lokale) biologische producten.

Via Bio-web kan je online bestellen en worden de boodschappen op vrijdag thuis bezorgd door de provincie Friesland. Willem & Drees leveren (na samengaan met Beebox) nu ook bij de consument thuis af. Beter Bio is ook een bedrijf dat aan huis levert.

De Steekboer is een organisatie waarbij lokale producten online worden aangeboden afkomstig van een straal van 40 km om het verkooppunt, maar waarbij de consument de producten op een vast tijdstip kan afhalen. Niet alle producenten zijn biologisch. De boeren zijn op het afhaalmoment zelf aanwezig om de producten te overhandigen. Zo wordt de relatie tussen boer en consument hersteld. In Sneek heeft de Streekboer een regionaal marktplaats met vijf satelliet afhaalpunten in de omgeving (Balk, Woudsend, Wommels, Sibrandabuorren en Sneek).

Voedselcoöperatie
Voedselcoöperaties van consumenten die gezamenlijk lokaal biologisch voedsel inkopen. Aanvullende producten zoals rijst, koffie e.d. die niet lokaal verkrijgbaar zijn, worden gezamenlijk ingekocht via de biologische groothandel. Ús Iten is de eerste Friese voedselcoöperatie gevestigd bij tuinderij Ús Hôf in Sibrandabuorren (vlakbij Sneek) met een eigen webshop die ook, bij voorkeur lokale, biologische producten aanbied. De prijs is gereduceerd omdat de leden van de coöperatie de werkzaamheden zelf verrichten. De leden halen de producten zelf op een vaste dag in de week op.

Boerderijwinkels
Sommige (biologische) boeren verkopen hun producten vanaf het eigen erf. Een aantal bieden ook (biologische) producten van andere lokale boeren aan. Soms geschiedt dit structureel, soms incidenteel wanneer bijvoorbeeld een koe kreupel is geworden en naar de slacht moet. De boer heeft dan vaak een informeel netwerk van belangstellenden. Deze producten zijn echter vooral beschikbaar voor mensen die er echt naar op zoek zijn, op soms onverwachte plekken: biologisch vlees af te halen op vrijdagmiddag bij de boer, ganzeneieren & snoekbaars lokaal bij de slager, biologische kaas in de molenwinkel, etc.

Gewenste situatie en obstakels

Het is een uitdaging om vraag en aanbod goed op elkaar af te stemmen, zeker bij de ontwikkeling van een nieuwe ‘markt’. Het is jammer om veel mensen enthousiast te maken voor lokale producten als er vervolgens geen lokale producten te verkrijgen zijn.

En andersom is het spannend voor een producent om over te stappen naar het bedienen van de lokale markt of het overstappen op andere (biologische) producten of productiewijzen, als er vervolgens geen vraag voor is. Dan zijn er ook nog klimatologische uitdagingen waardoor de productie van verse lokale producten soms tegenvalt.

Dit vraagt in de opstart fase dus een zekere mate van planning en organisatie. Met name de ‘hiaten’ in de lokale duurzame productie zorgt voor een lagere waarde van de andere producten. Als een Streekboer bijvoorbeeld het gehele aanbod voor dagelijkse boodschappen van lokale duurzame producenten kan bieden, maar er is geen biologische bakker, dan doet dat afbreuk aan het geheel. De consumenten moeten dan toch elders terecht om hun boodschappenronde te voltooien.

Ook de logistieke uitdaging is substantieel omdat je met een grote hoeveelheid kleine producenten te maken hebt en soms ook directe levering aan de consument. Wat is de omvang van het optimale distributienetwerk? Dat verschilt wellicht ook nog per productgroep. Producten voor dagelijkse consumptie met beperkte houdbaarheid zijn anders dan houdbare producten voor bijzondere gelegenheden.

Daarnaast geldt zeer stringente wet- en regelgeving rondom voedsel. Een wetgeving die in zijn huidige vorm veel obstakels opwerpt voor kleinschalige verkoop van lokale producten. Opgetuigd om de veiligheid van ons voedsel te bevorderen dat over grote afstanden wordt verplaatst en door diverse grootschalige actoren wordt verhandeld. Situaties waarbij bestanddelen uit allerlei verschillende landen worden samengevoegd waardoor de herkomst bij problemen moeilijk te achterhalen is. Maatregelen om bederf tegen te gaan omdat de afstand tussen producent en consument zo groot is geworden. Voedsel dat kilometers aflegt om een bepaalde subsidie te verkrijgen of wetgeving te omzeilen, etc. Maar indien voedsel weer onderdeel wordt van een lokale markt van deelnemers die elkaar persoonlijk kennen, dan vervalt de noodzaak van een groot deel van deze wetgeving. Dan is er weer een onderlinge relatie die op vertrouwen kan worden gebouwd. Welke regels hebben we dan nog nodig en welke wetgeving is overbodig of knelt juist bij lokale handel?

Ook de huidige (interpretatie van) invulling van het bestemmingsplan remt lokale bedrijvigheid in het landelijke gebied af. Boerderijwinkels, theeschenkerijen, kleinschalige tuinderijen, zijn niet zomaar toegestaan. Ook de verkoop van producten van andermans erf stuit op wetgeving die dat verhindert.

Mogelijke oplossingen

Noodzaak voor regie
Bij het opstarten van een nieuwe ‘sector’ is regie gewenst. Als er niet genoeg vraag is, dan heeft het geen zin om meer te produceren. Als er veel vraag is, maar geen aanbod, haken teleurgestelde consumenten weer af. Dit vraagt dus om een gecoördineerde aanpak. Actoren: Lokaal orgaan voor het opgang brengen van deze sector.

Aanpassing wet- en regelgeving
De wet- en regelgeving zal zodanig moeten worden aangepast dat ze ruimte geven aan de lokale handel van weleer. Actoren: Rijk, provincie en gemeenten.

Launching customer
Om een markt op gang te brengen is vraag en aanbod nodig. De vraag kan worden gestimuleerd doordat een aantal ‘grootverbruikers’ optreden als ‘launching costumers’, bij voorkeur voor een langere periode. Ook kunnen groepen consumenten, zelfstandig, gegroepeerd in een voedselcoöperatie of als bedrijfs- of overheidscollectief als launching customer een belangrijke rol spelen in het garanderen van de omzet van een duurzame producent. Daarmee komt de relatie tussen producent en consument ook weer terug en is interactie mogelijk. Interactie waarin de producent de eventuele startproblemen kan toelichten en de consument de waardering voor het product of de aanvullende wensen kan uiten. Hiervoor is de term ‘Customer Supported Agriculture’ ontwikkeld. Actoren: gemeenten, provincie, sociale woonvoorzieningen zoals verzorgingshuizen, ziekenhuizen, CSA’s.